Centrum Badań Ilościowych nad Polityką

Celem projektu jest badanie ścieżek kariery w wielopoziomowym systemie wyborczym, czyli wzorów, w które układają się indywidualne losy polityków startujących w kolejnych wyborach. Kluczowe jest tu uwzględnieniem faktu, że struktury władzy publicznej w Polsce, w szczególności pochodzące z wyborów, tworzą swoistą hierarchię. Formalnie nie jest to hierarchia, która opiera się na podporządkowaniu – gmin powiatom, powiatów województwom, ani wszystkich szczebli samorządu władzom krajowym. Jednak, pomimo takiej niezależności, każdy z kolejnych poziomów władzy obejmuje większy obszar, większą liczbę mieszkańców i w związku z tym może być (i często bywa) postrzegany jako ważniejszy. Z drugiej strony, rzeczywisty zakres kompetencji poszczególnych poziomów władzy, a w szczególności zakres kompetencji konkretnych miejsc w strukturze na poszczególnych poziomach, może zaburzać takie proste, hierarchiczne wyobrażenie. Stąd pojawia się pytanie, czy szef lokalnej egzekutywy w przypadku gminy wiejskiej, miasta, miasta na prawach powiatu, czy wreszcie metropolii, może być porównany z członkiem ciał przedstawicielskich na innych poziomach, także tych wyższych, jeśli chodzi o atrakcyjność polityczną. Atrakcyjność wskazywaną przez kierunek przejścia w przypadku startu w kolejnych wyborach.

Szczegółowe informacje dotyczące wyniku wyborczego są gromadzone w bazach Państwowej Komisji Wyborczej. Każde wybory są tam jednak traktowane jako oddzielne zdarzenie, nawet w obrębie jednego poziomu, a zupełnie już nie uwzględnia się, na jakie stanowiska ktoś wcześniej kandydował. Jednak możliwość zdobycia unikalnych danych, pozwalających na zidentyfikowanie poszczególnych osób, pozwala stworzyć matrycę, dzięki której będzie można dostrzec, w jakie wzory układają się ścieżki karier w warunkach polskiego wielopoziomowego systemu wyborczego.

Takie ścieżki karier można analizować z dwóch perspektyw. Osnowę tworzą poszczególne poziomy władzy. Ciała przedstawicielskie w gminach, wybierani bezpośrednio gminni włodarze, rady powiatów, w tym miast na prawach powiatu, sejmiki, Sejm, Senat, czy wreszcie Parlament Europejski. Natomiast wątkami, które przeplatają się przez te wszystkie poziomy, są losy indywidualnych kandydatów. Teoretycznie można rozpoczynać swoją polityczna karierę albo na najniższych z tych szczebli, albo od razu zabiegać o funkcje dające możliwość działania w szerszej skali. Możliwe jest też jednak mozolne pięcie się po poszczególnych szczeblach władzy.

Analiza przeprowadzana osobno dla każdego z poziomów ma pokazać, jakie wcześniejsze doświadczenie i pozycję w innych ciałach miały osoby zabiegające o mandat na danym szczeblu. Jaki ma to wpływ na szansę ich sukcesu w takich wyborach oraz dokąd przechodzą na dalszych etapach swojej kariery. Także wtedy, gdy kolejne wybory przyniosą ich porażkę. Pójście tropem indywidualnych karier pozwala zbadać, jak narasta kapitał polityczny poszczególnych kandydatów i kiedy topnieje. Jak układają się ich losy, jaki procent z nich próbuje ponownego startu po poniesionej porażce i jakie jest prawdopodobieństwo, że taki kandydat będzie zmierzał w określoną stronę w kolejnych wyborach albo pozostanie na zajmowanej dotychczas pozycji.

Znaczenie takich badań najlepiej obrazują wyniki wyborów 2015 roku. W wyniku podwójnych wyborów, prezydenckich i parlamentarnych, dwa najbardziej eksponowane stanowiska w polskim państwie, czyli Prezydenta i Prezesa Rady Ministrów, objęły osoby, które w swoim życiorysie mają właśnie taką wielopoziomową ścieżkę kariery. W przypadku każdej z nich specyfika jest jednak odmienna. Prezydent Andrzej Duda rozpoczął swoją karierę od nieudanego startu w wyborach parlamentarnych. Następnie startował jednocześnie w wyborach prezydenta miasta i rady miejskiej, z czego jeden z tych startów zakończył się porażką, a drugi sukcesem. W następnym cyklu wyborczym znów kandydował na posła, tym razem odnosząc sukces. Potem z powodzeniem ubiegał się o mandat w Parlamencie Europejskim. Wreszcie zwyciężył w wyborach prezydenckich. Za każdym razem startował przy tym z tego samego komitetu, choć nie zawsze w tym samym okręgu. Pani premier Beata Szydło również ma w swoim życiorysie starty w wyborach różnych poziomów. Była radną powiatową, następnie burmistrzem wybranym w bezpośrednich wyborach, radną sejmiku wojewódzkiego i wreszcie posłanką – najpierw startującą z dalszego miejsca, a następnie jako lider listy. Na każdym poziomie był to start z komitetu o innej tożsamości i innej specyfice, za każdym jednak razem w głosować na nią mogli mieszkańcy jej rodzinnej miejscowości.

Te dwie kariery obrazują wagę badanego problem. Doświadczenia w pracy na poszczególnych szczeblach bez wątpienia przekładają się na postrzeganie sensu swojego zaangażowania i sposób działania w życiu politycznym. Jednocześnie wcale nie tworzą one prostych wzorców. Ścieżki kariery nie muszą być jednokierunkowe i jednoznaczne – ze względu na nieoczywistą wagę urzędów, prawdopodobieństwo sukcesu w poszczególnych wyborach i płynne formy instytucjonalne, które charakteryzują polskie życie polityczne. Stąd badanie takich wzorów karier i szans na sukces związanych z przejściami pomiędzy poszczególnymi poziomami jest wartym szczegółowej analizy problemem. Problemem, który był przedmiotem już wielu badań naukowych. Jednak przedstawiany projekt charakteryzuje się wyjątkową skalą – obejmuje cały szereg cykli wyborczych na wszystkich porównywalnych szczeblach. Dzięki temu pozwala na pełniejsze zobrazowanie całego zjawiska.

Projekt finansowany przez Narodowe Centrum Nauki, nr projektu 2016/21/B/HS5/00437, konkurs OPUS 11.

• Jarosław Flis (kierownik projektu)
• Daria Boratyn
• Maksymilian Galon
• Adam Gendźwiłł
• Dariusz Stolicki
• Stanisław Szufa